Workshop ‘Kostenefficiënt scholen bouwen’

Kostenefficiënt scholen bouwen, of het maximum halen uit de beschikbare middelen is evident een aanlokkelijke gedachte. Kostenefficiëntie bestaat dan ook in vele gedaantes: van ontwerp zoals de vorm van het gebouw of compactheid via materiaalkeuzes, en een goede budgetopvolging tijdens de werken kom je naadloos bij duurzaamheid, onderhoudsvriendelijkheid, energiezuinigheid, enz. Want vergis je niet, afhankelijk van de bron is de bouwkost slechts 20 tot 35% van de totale kost in de levenscyclus van een gebouw. Het is veel meer dan soberheid, goedkoop bouwen of goedkope materialen en half afgewerkte klassen.

Aanleiding voor het thema was de recente studie door Agion ‘Kostenefficiënt Scholen Bouwen’. Kostenefficiënt scholen bouwen raakt aan de vele facetten van bouwen zoals planning, materiaalkeuze, vorm, inplanting, opvolging, technieken, energie efficiëntie, onderhoudsvriendelijkheid, breed gebruik, duurzaamheid en multifunctionaliteit van het schoolgebouw; gebundeld in de 4 stappen Voorbereiden, Ontwerpen, Bouwen en Gebruiken.

Kostenefficiënt bouwen als schoolbouwformule voor morgen

“De tijd is voorbij dat met overheidsmiddelen gefinancieerde infrastructuur volledig onbenut achterblijft in de vakanties.” Aldus Raf Suys, kabinetschef van Vlaams Minister van Onderwijs Hilde Crevits. Schoolgebouwen worden buiten de schooluren steeds vaker polyvalent ingezet. Het algemene comfortniveau moet hoger. De Vlaamse regering blijft daarom inzetten op schoolinfrastructuur via een structurele aanpak op vlak van modernisering en uitbreiding. De middelen zijn echter niet oneindig. “Het is belangrijk dat we op een weloverwogen manier omgaan met kosten en investeringen”. Stelt Raf Suys. “Het streven naar kostenefficiëntie mag echter nooit leiden tot inboeting op vlak van gezondheid, veiligheid en welzijn.”

Teun Van Wijk van ICSadviseurs ontwikkelde al meer dan 200 schoolgebouwen en is tevens auteur van het rapport ‘Kostenefficiënt Scholen Bouwen’. Het rapport is vooral gericht op schoolbestuur, directie en medewerkers voor wie het bouwen van een school geen dagelijkse taak is. Het rapport biedt bewust geen pasklare antwoorden, maar zet scholen op weg om de financiële middelen in te zetten op de kwaliteit van leeromgevingen.

De vuistregel is dat voorbereiding en bouw ongeveer evenveel tijd kosten. Het geld wordt echter vooral uitgegeven tijdens de uitvoering. De belangrijkste besluiten, met de grootste gevolgen voor de kosten, vinden plaats in het begin van het proces. Neem daarom vooral de tijd voor een grondige voorbereiding met als doel de uitvoering vervolgens vlot – en zonder wijzigingen – te kunnen laten verlopen.

BIM (Building Information Management/Bouw Informatie Model) kan een grote meerwaarde bieden bij het ontwikkelen van een schoolgebouw. BIM biedt immers de mogelijkheid om twee keer te bouwen. Zo kan voor de werkelijke bouw een digitale tweeling gemaakt worden, wat leidt tot minder fouten, betere planning, optimalisatie, hogere productiviteit en minder kosten.

Compactheid als ontwerp-oplossing

Compact bouwen is kostenefficient bouwen. Het beperken van de relatief dure gebouw-schil ten opzichte van het bruikbare oppervlak beperkt tenslotte het aandeel ervan in het budget. De jaarlijks strenger wordende eisen naar isolatie en luchtdichtheid maken daarbij dat de kosten voor gevel en dak steeds meer doorwegen in de totale bouwkost. 
Met het oog op deze ontwikkeling verdient compactheid dus alle aandacht in het ontwerp van een gebouw.

Merijn Muller, Senior Project Architect bij Bovenbouw Architectuur, stelde twee gebouwde projecten en één wedstrijdontwerp voor. Wat ze delen? Hoe een compact gebouw maken zonder gangen.

De bouwheer van BSBO Rumst wenste een open en flexibel interieurconcept, zodat klasoverschrijdend werken op een eenvoudige manier kan plaatsvinden. Niet evident om dit te voorzien op slechts 1.000m2. Compactheid was dus van groot belang. Bovenbouw Architectuur loste dit op door de gang in te zetten als polyvalente ruimte. Door flexibele accordeondeuren breiden klasruimtes zich gemakkelijk uit en wordt de gang meer dan alleen een circulatieruimte. Zo kan makkelijk klasoverschrijdend gewerkt worden door de gang als extra klaslokaal in te zetten.

Voor het wedstrijdontwerp voor Basisschool Kosmos vertrok Bovenbouw Architectuur vanuit het klaslokaal met een alternatief ‘flexibel’ plan. Zo werden de klaslokalen als puzzelstukjes rond een centrale hal of atrium opgebouwd, die eveneens ingezet kan worden als extra lokaal. Elk lokaal heeft verschillende ‘hoeken en kanten’ wat aanleiding geeft tot ander gebruik. Zo kunnen de nissen aan de klassen dienst doen als vestiares of ‘concentratiewerkplekken’.

De architectuur van de school doet denken aan een compact stukje dorp.

De gemeentelijke basisschool van Berlaar huisvest een basis- en kleuterschool aan de rand van Antwerpen. De twee instellingen delen een compact volume dat zich bevindt tussen een doorgaande weg en open speelvelden aan de achterkant. Bovenbouw Architectuur ontwierp hier eveneens een school zonder gangen. De klassen grenzen rechtsreeks aan de grote ruimtes zoals de refter, de turnzaal en de polyvalente kleuterruimte. Deze dienen ook als doorloop, om de oppervlakte zo goed mogelijk te benutten.

Kostenefficiënt bouwen door materiaalkeuzes

BUSO de Lage Kouter in Kortrijk is een extreem voorbeeld van kostenefficiëntie. Gezien het bouwprogramma van praktijkateliers, werd gekozen voor een industrieel concept voor het gebouw. Het oorspronkelijk passieve project werd om budgettaire en praktische redenen uitgepuurd tot zijn essentie: de sheddaken uit het wedstrijdontwerp werden ingeruild voor een plat dak met dakkoepels, er wordt gewerkt met een prefab betonstructuur en betonpanelen in de gevel, en ook de afwerking is tot de essentie herleid waarbij ruwbouw gelijk staat met de afwerking. Compactheid, flexibiliteit en rationaliteit, duurzame materialen, natuurlijke lichtinval, automatische zonwering, gascondensatieketels en een ventilatiesysteem D zorgen voor een duurzame benadering. Dit alles leidt tot een E-peil van 68 en een K-peil van 26.

Het project Hardenvoort is een nieuwe kinder- en jongerencampus, bestaande uit een kleuter- en lagere school, en een secundaire school. Het gebouw heeft twee gezichten: een ‘stedelijke’ zijde met de hogere bouwvolumes en de toren en een ‘zachtere’ parkzijde met de verschillende niveaus. Zo maakt het gebouw de perfecte overgang tussen het park en de straatzijde aan Hardenvoort en sluit het aan op het Opleidingsgebouw. Dankzij de dikkere isolatie, de doorgedreven aandacht voor luchtdichtheid, zonnewering, een ventilatiesysteem met warmterecuperatie en passief buitenschrijnwerk met drievoudige beglazing een passieve school met een maximale energiebehoefte van 15 kWh/m2.

A la Croisée des Chemins’ in Neder-Over-Heembeek werd ontworpen op maat van de nieuwe pedagogie die ze hanteert. Er wordt afgestapt van het rechthoekige klasmodel waar de leerkracht centraal staat. De klaslokalen zijn L-vormig en worden rond een gemeenschappelijke ruimte gepuzzeld. De focus ligt niet op de reproductie van kennis, maar op een proactieve groepswerking: kinderen leren meer van elkaar dan van de leerkrachten.
De school kiest voor technische installaties die rationeel omgaan met water- en energieverbruik, die de uiteenlopende consumptietypes opvolgen. Het ontwerp houdt rekening met principes van duurzaam bouwen, om de impact van het gebouw op het milieu en de gezondheid van de gebruikers te minimaliseren. Het respecteert dan ook de eisen aangaande akoestisch, visueel, lucht- en luchtvochtigheidscomfort, en legt de nadruk op afvalbeheer en op de valorisatie van de natuurlijke omgeving.

Kostenefficiënt bouwen met een internationale architect

Ingenieur Architect Mathias Kerremans van Smak Architects vertrok na zijn studies naar Londen om stage te lopen bij VK Studio, waar hij meewerkte aan het nieuwe gerechtsgebouw in Antwerpen. Daarna keerde hij terug naar Londen, waar hij bij Foster en Partners verschillende internationale projecten begeleidde. Zijn ervaringen als internationaal architect past hij tegenwoordig bij Smak Architects toe in België, waar hij o.a. aan de wieg stond van OLV Ten Doorn in Eeklo.

“Als gebouwen flexibel, breder en ruimer ingezet worden, dan wordt het kostplaatje meer dan voldoende vergoed.” Het Wembley Stadium project had een budget van ongeveer 500 miljoen, uiteindelijk werd de totaalprijs ongeveer het dubbele. Mits enkele aanpassingen had het stadium echter ingezet kunnen worden voor de Olympische Spelen. Zo hadden er miljoenen euro’s kunnen bespaard worden.

“Laat de verantwoordelijkheid van het kostenplaatje niet alleen bij de architect, maar betrek er ook iemand onafhankelijk bij. Een architect heeft immers zijn dromen, maar deze zijn niet altijd mogelijk binnen het budget”. Volgens Kerremans is het uiterst belangrijk om ook de gemeente en de stad bij projecten te betrekken. Een school kan immers zo veel meer zijn dan enkel een school. Vroeger ging iedereen naar de kerk, nu iedereen naar de school. Zo kan een school dienen als nieuw gemeenschapscentra in de vorm van sporthal, chirolokalen, een bibliotheek en veel meer. Kostenefficiënt bouwen is niet louter naar budgetten kijken, maar naar het breder gebruik van het gebouw binnen een maatschappelijk draagvlak.

Downloads

Presentatie: Kostenefficiënt bouwen als schoolbouwformule voor morgen – Raf Suys – 4 december 2018
Presentatie: Kostenefficiënt scholen bouwen – Teun van Wijk – 4 december 2018
Presentatie: Compactheid als ontwerp-oplossing – Ingenieur Architect Merijn Müller – 4 december 2018
Presentatie: Kostenefficiënt bouwen door materiaalkeuzes – Xavier Callens – 4 december 2018
Presentatie: Kostenefficiënt bouwen met een internationale architect – Arch. Mathias Kerremans – 4 december 2018

Suggesties en evaluatie

Stuur ons uw suggesties en evaluatie door